آشنایی با گیاهِ دارویی برای پایین آوردن «قندِخون»

قبل از کشفِ «انسولین» و داروهای کاهش‌دهنده «قندِخون»، بیماران دیابتی با گیاهان دارویی و درمان‌های سنتی معالجه می‌شدند. تاکنون تاثیر مثبت بیش از گیاه دارویی در کاهش میزان قندِخون یا کاهش عوارض ناشی از آن شناخته شده است! در مطلب امروز نگاهی به برخی از مهم‌ترین گیاهان دارویی با خواصِ کاهش‌دهندگی «قندِخون» (که گزارش‌های بالینی و آزمایشگاهی معتبر، مبنی بر موثر بودن آنها نیز موجود است) و بررسی گیاهان دارویی که در طبِ سنتی ایران برای درمان بیماران دیابتی تجویز می‌شده و بعضا تجویز می‌شوند، به نقل از دکتر«سیدمحسن خوش‌نیت»، متخصص غدد و متابولیسم، می‌کنیم.

پیاز و سیر
«سیر» از سبزی‌هایی است که تاریخی بسیار کهن دارد. انسان خواصِ درمانی این گیاه را قرن قبل از میلاد مسیح(ع) توانست بشناسد. «سیر» هزاران سال برای اهداف پزشکی استفاده می‌شده است. این گیاه حداقل هزار سال در طب چین کاربرد داشته است. «پیاز» هم یکی از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی است که از هزاران سال قبل بعنوان طعم‌دهنده غذاها و همچنین دارو از آن استفاده می‌شود. ترکیبات فعال گوگردی مانند «آلیل پروپیل دی سولفید» موجود در پیاز و «اکسیدآلیل دی سولفید» موجود در سیر نقش اصلی را در کاهش «قندِخون» دارند. «پیاز» و «سیر» باعث افزایش میزان انسولین در خون می‌شوند. هر چقدر مصرف این مواد بیشتر باشد، قندِخون بیشتر کاهش می‌یابد. مصرف قرص‌های «سیر» به میزان میلی‌گرم در روز، به مدت ماه، قندِخون را مختصرا کاهش می‌دهد.
خیارِ تلخ
این میوه، شبیه «کدوی زگیل‌دار» است و در نواحی گرمسیری مانند؛ آمازون، آفریقای شرقی و آسیا رشد می‌کند و در آمریکای جنوبی بعنوان غذا و دارو کشت می‌شود. میوه تازه آن به رنگِ سبز است که با رسیدن به رنگِ نارنجی و زرد تبدیل می‌شود. تمام قسمت‌های این میوه بسیار تلخ است. «خیارِتلخ» حاوی ماده‌ای شبیه «انسولین» است و مصرف روزانه حدود گرم شیره این گیاه به کاهش مختصر قندِخون منجر می‌شود.
شنبلیله
گیاهی از تیره پروانه‌داران است و به همین دلیل توانایی همزیستی با باکتری‌های تثبیت‌کننده «ازت» را دارد و می‌تواند بخش زیادی از «نیتروژن» مورد استفاده خود را تولید کند. این گیاه بومی ایران است و در بیشتر نواحی ایران از جمله؛ آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان می‌روید و بعنوان سبزی خوراکی کاشته شده و مصرف می‌شود. تجویز تاگرم پودرِ دانه شنبلیله خیسانده در آب موجب کاهش قندِخون ناشتا و بعد از غذا می‌شود. پودر دانه شنبلیله علاوه بر کاهش مختصر قندخون باعث کاهش چربی‌های خون نیز می‌شود.
سیاه گیله
در ایران تنها یک گونه از «قره‌قات» وجود دارد که آن هم در جنگل‌های «تالش» و نواحی مرطوب رشد می‌کند که در زبان محلی به آن «سیاه گیله» می‌گویند. این گیاه در جنگل‌های شمال ایران می‌روید. «قره گیله» یا «سیاه گیله» دارای برگ‌های بیضوی و نوک‌تیز با گل‌های صورتی و سفیدِ ریز است و در اواخر تابستان، دانه‌های سیاه ارغوانی آن برای چیده شدن آماده می‌شوند. میوه آن را می‌توان هم بصورت تازه و هم خشک شده مصرف کرد یا در تهیه انواع مرباها و دسرها بکار برد. برگ‌های این گیاه در طبِ سنتی در درمان بیماری دیابت استفاده می‌شود. اثر ضدِ دیابت یک‌بار مصرف عصاره این گیاه که اثری مشابه «انسولین» دارد، تا چند هفته در بدن باقی می‌ماند. بعلاوه این گیاه دارویی در پیشگیری از عوارض بلند مدت «دیابت» مانند عوارض قلبی‌عروقی، عصبی، کلیوی و چشمی تا حدی موثر است.
خار مریم
گیاه «خار مریم»، اصالتا بومی منطقه مدیترانه است. این گیاه امروزه در سراسر نقاط دنیا از اروپا تا آسیا و از آفریقا تا آمریکای شمالی گسترده شده است. این گیاه تنومند معمولا در مناطق خشک و آفتابی رشد می‌کند. این گیاه دارویی موجب افزایش حساسیت سلول‌ها به «انسولین» و کاهش قندِخون می‌شود. ماده موثر آن «سیلی مارین» نام دارد که تجویز آن به مقدار میلی‌گرم، بار در روز موجب کاهش مختصر قندِخون می‌شود. فرآورده‌های این گیاه از تخم‌های داخل میوه تهیه می‌شوند. تخم‌های آن حاوی 5/1تا2 درصد «سیلی مارین» است.
هندوانه ابوجهل
«هندوانه ابوجهل» یا «خربزه روباه» یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده خیارها و کدوها است. این گیاه بومی ایران بوده و در نواحی جنوبی کشور و مناطقی مانند جنوبِ استان خراسان یافت می‌شود. میوه این گیاه دارای «گلوکوزید» قابل تبلوری با طعم بسیار تلخ به نام «کولوسنتین» است. این «گلوکوزید» که به حالت متبلور و خالص به رنگ زرد است، در آب به نسبت درصد حل می‌شود و اگر هیدرولیز شود، «گلوکز» و ماده‌ای به نام «کولوسنتتین» می‌دهد. در طب سنتی بسیاری از کشورها از جمله ایران، تجویز میوه این گیاه جهت کاهشِ قندِخون متداول است. میوه این گیاه بسیار سمی است و مصرف مقدار زیاد آن باعث اسهالِ خونی و در نهایت مرگ می‌شود. تجویز مقدار میلی‌گرم، بار در روز، ماده موثر «هندوانه ابوجهل» به مدت ماه در بیماران دیابتی نوع2، موجب کاهش مختصر میزان هموگلوبینE1C و قندِخون ناشتا می‌شود. تجویز این مقدار به مدت ماه در این بیماران بدون هیچگونه عوارض جانبی گوارشی، کبدی و کلیوی است.
پسیلیوم
«پسیلیوم» یا «اسفرزه»، گیاهی از خانواده «پلانتاجیناسه آ» و یک داروی ملین گیاهی است که از طریق جذب آب باعث حجیم شدن محتویات روده شده و با افزایش حرکات دودی شکل باعث تخلیه مدفوع می‌شود. مصرف پودر «پسیلیوم» به مقدار گرم در روز و به مدت هفته «هموگلوبینE1C را مختصرا کاهش می‌دهد.
عدس‌الملک
گیاه «عدس‌الملک»، گیاه بومی ایران است و در طبِ سنتی جهت کاهش قندِخون بیماران دیابتی تجویز می‌شده است. با این حال مصرف روزانه پودر بذرِ گیاه به مقدار میلی‌گرم در روز به مدت ماه اثر مفیدی بر قندِخون نشان نداده و فعلا اطلاعات علمی کافی در مورد اثرات این گیاه در دسترس نیست.
چای سبز
چای «سبز» و «سیاه» در اصل یکی هستند، اما فرآیند تولید «چای سیاه» به گونه‌ای دیگر است. برگ‌های «چای سیاه» طی روش خاصی تخمیر و سپس خشک می‌شوند اما برگ‌های «چای سبز» پس از چیدن خشک می‌شوند. عدم تخمیر موجب می‌شود که تقریبا بیشتر مواد طبیعی به همان مقدار در برگ‌های «چای سبز» باقی بمانند. مردم چین از دیرباز «چای سبز» را بعنوان یک نوشیدنی دارویی مصرف می‌کردند و به دلیل اهمیت ویژه این گیاه، اصول خاصی نیز برای تهیه آن دارند. در سال‌های اخیر «چای سبز» در بسیاری از کشورهای جهان طرفداران فراوانی یافته است. دلیل اصلی این استقبال، آشنایی مردم دیگر کشورها با خواص درمانی این نوع نوشیدنی است. بسیاری از خواص «چای سبز» مربوط به ماده‌ای به نام «کاتچین» است که فعالیت آنتی‌اکسیدانی آن بسیار بالا است. مصرف روزانه 5/1گرم پودر «چای سبز خشک» موجب کاهش مختصر قندِخون در بیماران دیابتی می‌شود. مقدار توصیه شده برای بیماران دیابتی مصرف فنجان چای دم کرده در روز است.
دم کرده «گزنه»
گیاه «گزنه» را بخاطر ساقه‌اش که از پرزها و تارهای مخروطی شکل پوشیده شده و در صورت تماس دست با ساقه آن بدست می‌چسبد و پوست را می‌گزد و تولید خارش و سوزش می‌کند و به همین دلیل آن را «گزنه» می‌نامند. تخم آن نرم، ریز و تیره رنگ و مانند «تخم کتان» است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ‌های تازه، ریشه، شیره و دانه آن است. «گزنه» در طبِ سنتی ایران بعنوان یک داروی کاهنده «گلوکز» خون معرفی شده است. عصاره برگ «گزنه» می‌تواند یک نقش حفاظتی در برابر افزایش میزان قندِخون و تخریب سلول‌های پانکراس داشته باشد.
«کلپوره» همدانی یا «مریم نخودی» همدانی
استفاده از گیاه «کلپوره» همدانی یا «مریم نخودی» همدانی بطوریکه در کتب دارویی قدیمی آمده به زمان‌های دور نسبت داده می‌شود. «بقراط»، «دیوسکورید»، «پلین» و «جالینوس» از این گیاه در آثار خود نام برده‌اند. عصاره این گیاه محتوی مواد موثره زیره است. مصرف عصاره این گیاه به مقدار میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به مدت هفته قندِخون را مختصرا کاهش می‌دهد.
آخرین توصیه‌های مهم
- در مجموع، مصرف گیاهان دارویی توسط بیماران دیابتی تحت هیچ شرایطی نباید بدون نظر تیم پزشکی انجام شود.
- این گیاهان دارویی نباید جایگزین داروهای ضدِ دیابت یا «انسولین» در بیماران دیابتی شوند، چراکه اولا اثر این گیاهان بر کاهش قندِخون خفیف است و ثانیا تاثیر آنها در افراد مختلف متفاوت است و ثالثا ممکن است با دیگر داروهای مورد استفاده بیماران تداخل داشته باشد.
- همچنین عوارض و اثرات مصرفِ طولانی مدت این گیاهان ناشناخته است و در حال حاضر هیچگونه توصیه‌ای علمی در ارتباط با مصرف آنها وجود ندارد.